Του ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΑΛΑΣΚΑ
Σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του πολιτισμένου κόσμου μια τέτοια συλλογή έργων τέχνης θα αντιμετωπιζόταν καταπώς της άξιζε. Μοναδικής αξίας θησαυροί, πρωτότυπα έργα και λιθογραφίες μεγάλων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων -«ιερών τεράτων» του παγκόσμιου καλλιτεχνικού στερεώματος- ακόμα και ευρωπαϊκά μεσαιωνικά χειρόγραφα, θα αντιμετωπίζονταν σαν εθνικός θησαυρός. Σε οποιοδήποτε άλλο μέρος. Οχι στην Ελλάδα και στη Μυτιλήνη.
Εργα του Θεόφιλου πάνω από σώματα καλοριφέρ και δίπλα σε πίνακα ηλεκτρικού. Η τελευταία λέξη της μουσειολογίας
Το Μουσείο Τεριάντ στη Βαρειά, τέσσερα χιλιόμετρα από το κέντρο της Μυτιλήνης, κόσμημα των ελληνικών μουσείων, αργοπεθαίνει στη μιζέρια που το καταδίκασε το ελληνικό κράτος.
Τα έργα των μεγάλων ζωγράφων του 20ού αιώνα αλλοιώνονται κρεμασμένα σε τοίχους χώρων χωρίς κλιματισμό, με τον ήλιο να τα «καίει», εκτός και αν κάποιοι από τους 4-5 ανεκπαίδευτους φύλακες που απέμειναν θυμηθούν να τραβήξουν κάποιες κουρτίνες που έτσι, χωρίς πρόγραμμα, τοποθετήθηκαν πριν από λίγα χρόνια. Τα έργα που δεν είναι κρεμασμένα σε τοίχους σαπίζουν σε κάποια υπόγεια αίθουσα, σκεπασμένα με ένα κομμάτι πλαστικού, με μια ...ποντικοπαγίδα να τα προστατεύει μη γίνουν μεζές ποντικιών. Οσα βέβαια δεν έγιναν ήδη!
Το «Μουσείο-Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ» άνοιξε τον Αύγουστο του 1979. Τότε χαρακτηρίστηκε ως μοναδικό μουσείο στο είδος του, ένα «ανοιχτό βιβλίο» που «επεφύλασσε στον επισκέπτη του», όπως είχε πει στα εγκαίνια ο Οδυσσέας Ελύτης, «περιπλανήσεις κι πνευματικά ταξίδια». Στις αίθουσές του εκτέθηκε το σύνολο του εκδοτικού έργου του εμπνευσμένου, μοναδικού αυτού ανθρώπου και καλλιτέχνη, του Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ, που αποφάσισε να δωρήσει τα έργα του στην πόλη όπου γεννήθηκε, τη Μυτιλήνη. Στις αίθουσές του λιθογραφίες των Σαγκάλ, Τζιακομέτι, Ματίς, Πικάσο, Λεζέ, Μιρό και άλλων μεγάλων, αλλά και έργα των Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, Τσαρούχη, Κανέλλη και άλλων πολλών.
Ελάχιστα χρόνια μετά τα εγκαίνια, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το αφύλακτο τότε μουσείο έπεσε για πρώτη φορά θύμα διάρρηξης. Κλάπηκε σημαντικός αριθμός έργων τέχνης. Το 1994, έργα τέχνης του μουσείου κλάπηκαν για δεύτερη φορά από το Μουσείο Γουλανδρή στην Αθήνα, όπου εκτίθεντο. Το 2003, διαπιστώθηκε τρίτη κλοπή. Από προθήκη του μουσείου εκλάπη, χωρίς κανείς να το αντιληφθεί, ένα από τα «Μεγάλα Βιβλία» και συγκεκριμένα το βιβλίο «Jazz» του Ανρί Ματίς. Η αξία του τότε περί τα 150.000 ευρώ! Για καιρό στη θέση του ήταν αντίγραφο και κανείς δεν είχε αντιληφθεί την κλοπή!
Τα έργα που δεν είναι κρεμασμένα σαπίζουν σε υπόγειες αίθουσες σκεπασμένα με πλαστικό
Να ήταν όμως οι τρεις κλοπές, οι μόνες που αφαίρεσαν από το μουσείο μοναδικής αξίας έργα; Ο ήλιος, που επί χρόνια «έψηνε» τις λιθογραφίες, τις οξείδωσε με αποτέλεσμα πολλές να χάσουν τα αρχικά τους χρώματα. Ενώ το ...«Αζαξ», με το οποίο καθαρίζονταν, φόρτωσε στις περισσότερες μεγάλους λεκέδες. Κι αν τον χειμώνα τα καλοριφέρ κρατούν τη θερμοκρασία εκεί που πρέπει, το καλοκαίρι το μουσείο, ελλείψει κλιματισμού, μετατρέπεται σε φούρνο, με το άνοιγμα των παραθύρων να αποτελεί τη μόνη «λύση» ώστε τα έργα να ανασάνουν. Οσο αυτό μπορεί να γίνει.
Υπεύθυνο για το μουσείο ήταν επί χρόνια (1979-1997) το υπουργείο Πολιτισμού. Υπέυθυνο και για την κατάσταση που επικρατούσε, με το λιγοστό ανεκπαίδευτο προσωπικό αλλά και με έναν καλό ζωγράφο ισόβιο πρόεδρο, τον Μανόλη Καλλιγιάννη. Αλλά όχι και καλό διευθυντή, αφού πανθομολογούμενα ούτε σχεδίασε ούτε δρομολόγησε ένα έστω έργο βελτίωσης των συνθηκών στο μουσείο. Το υπουργείο επαφίεται εξάλλου και στον «πατριωτισμό» της συζύγου του Στρατή Ελευθεριάδη Τεριάντ, Αλίς, που μετά τον θάνατο του συζύγου της και μέχρι τον θάνατό της δώριζε σημαντικά οικονομικά ποσά, που, όπως υποστηρίζουν συνεργάτες της, «διαχειρίζονταν επ' ωφελεία του μουσείου αλλά ...εξωταμειακά!».
Απόδειξη αυτό που αποκαλύφθηκε πρόσφατα. Η ταμίας του μουσείου καταχράστηκε μεγάλα χρηματικά ποσά μην πληρώνοντας ΙΚΑ και άλλες υποχρεώσεις του. Η υπόθεση σέρνεται σε μια προανάκριση χωρίς τέλος, ενώ η ταμίας παραιτήθηκε και σταδιακά επιστρέφει μέρος των χρημάτων που καταχράστηκε!
Οι ποντικοπαγίδες προστατεύουν δήθεν τα έργα μη γίνουν μεζές των τρωκτικών
Η Αλίς Τεριάντ περνούσε κάθε καλοκαίρι της στη Μυτιλήνη αλλά πικραινόταν για τη στάση των υπευθύνων του μουσείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αγορά τον Απρίλιο του 1996 οικοπέδου αξίας 14 εκατομμυρίων δραχμών για να δημιουργηθεί δρόμος που θα οδηγεί λεωφορεία και επισκέπτες στο Μουσείο Τεριάντ και στο γειτονικό Μουσείο Θεοφίλου, δημιούργημα και αυτό του άντρα της.
Πριν από λίγα χρόνια ο δρόμος αυτός, που χρησιμοποιείται πλέον αποκλειστικά και μόνον από τους ιδιοκτήτες ακινήτων, που χτίστηκαν από τη μια και από την άλλη μεριά του, έκλεισε και με μια βαριά πόρτα, που απαγορεύει την είσοδο στο μουσείο!
Είναι ένα μουσείο που έτσι κι αλλιώς κανείς δεν μπορεί να βρει. Δεν υπάρχει ούτε μία επιγραφή που να τον οδηγεί. Ενα μουσείο, του οποίου το «οικόπεδο», ο Θεοφράστειος ελαιώνας όπου ονειρεύτηκε ο Τεριάντ να φτιάξει χώρους πολιτισμού, είναι περικυκλωμένος πια από «νεομυτιληνιώτικες» μεζονέτες, των οποίων οι ιδιοκτήτες κάποτε διεκδίκησαν και τη δυνατότητα να περνούν με τα αυτοκίνητά τους.
Οι κατσίκες υπαλλήλου, λίγο πριν απομακρυνθούν. Τουλάχιστον έτρωγαν το ψηλό χορτάρι γύρω από το μουσείο
Οσον αφορά το ίδιο το μουσείο, αυτό είναι περικυκλωμένο από αγριόχορτα ύψους ανθρώπου. Γι' αυτό, ίσως, και να εγκαταστάθηκε στο πίσω μέρος του μια υποτυπώδης στάνη κατσικιών... Ενας από τους φύλακες έφερε τις κατσίκες του... Μια παροχή τούς έδινε νερό μέχρι που κάποια μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου εξεγέρθηκαν και ζήτησαν την απομάκρυνσή τους. Παρά τούτο, τα αγριόχορτα αγριόχορτα, το βράδυ το μουσείο βουλιάζει στο σκοτάδι αφού φωτιστικά που τοποθετήθηκαν το 1994 δεν άναψαν ποτέ, ενώ στο κτήριο άρχισαν να δημιουργούνται και σοβαρά δομικά προβλήματα.
Ο εσωτερικός του καθαρισμός γίνεται εναλλάξ δύο φορές την εβδομάδα από τους τέσσερις φύλακες και τον διευθυντή, καθότι καθαρίστρια δεν υπάρχει ούτε χρήματα για να πληρωθεί. Εδώ και λίγα χρόνια διευθυντής του μουσείου είναι ο Κώστας Μανιατόπουλος, καλός ζωγράφος κι αυτός, αλλά ο ρόλος του περιορίζεται στο να φτιάχνει επιγραφές, να γκρινιάζει και να στέλνει έγγραφα στους υπευθύνους, που ποτέ δεν απαντούν -στην προϊσταμένη αρχή του μουσείου, που από το 1997 είναι η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.
Για την ιστορία, ο σημερινός γενικός γραμματέας της Περιφέρειας, Γιάννης Λέκκας, δεν έχει επισκεφθεί το μουσείο ούτε μία φορά ενώ η σχέση του με αυτό άρχισε και τελείωσε με τον διορισμό του Διοικητικού Συμβουλίου, στην πλειοψηφία κομματικοί του φίλοι φιλόλογοι. «Μουσείο- Βιβλιοθήκη», σκέφτηκε είναι ο χώρος, φιλόλογοι πρέπει να τον διοικήσουν! *
Ανθρωποι και ποντίκια
* Το μουσείο έπεσε τρεις φορές θύμα κλοπής: 1980, 1994, 2003. Την τελευταία φορά εκλάπη ένα από τα «Μεγάλα Βιβλία» και συγκεκριμένα το «Jazz» του Ανρί Ματίς, αξίας τότε 150 χιλ. ευρώ. Για καιρό είχε μείνει στη θέση του ένα αντίγραφο, χωρίς κανείς να το πάρει είδηση.
* Η ταμίας καταχράστηκε χρηματικά ποσά.
* Ο δρόμος που οδηγεί στο μουσείο έκλεισε με βαριά πόρτα, απαγορεύοντας την είσοδο.
* Δεν υπάρχει ούτε μία επιγραφή που να διευκολύνει τους επισκέπτες να το βρουν.
* Πριν από λίγο καιρό υπήρχε ακόμα εκεί στάνη με κατσίκες υπαλλήλου.
* Δεν έχει κλιματισμό, το πνίγουν ξερόχορτα, ενώ το βράδυ βουλιάζει στο σκοτάδι.
* Τα έργα που εκτίθενται είναι στο έλεος της ζέστης και του ήλιου. Τα περισσότερα έχουν λεκέδες από το Azax με το οποίο καθαρίζονται. Οσα είναι στις αποθήκες γίνονται μεζές των ποντικιών.
Συνέδριο στο Μπενάκη
Ο Τεριάντ με τον Ματίς, το 1951 στη Βενετία
Η ζωή και το έργο του Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ, η πολύτιμη συμβολή του ως κριτικού τέχνης στην επίτευξη του διαλόγου ανάμεσα στην παράδοση και τον σύγχρονο, αλλά και στην ανάδειξη καλλιτεχνών, όπως ο Θεόφιλος, είναι μερικά μόνο από τα θέματα που θα απασχολήσουν το συνέδριο-αφιέρωμα που οργανώνει την Παρασκευή (10 π.μ.) στο νέο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138) το Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου με τη συνεργασία του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου.
Ο Τεριάντ και οι καλλιτέχνες του, η θέση του στη διαμόρφωση του εικαστικού τοπίου στον 20ό αιώνα, αλλά και οι θεσμοί της τέχνης της περιφέρειας, όπως το πολύπαθο μουσείο που φέρει το όνομά του στη Μυτιλήνη, είναι συνοπτικά οι θεματικές ενότητες της ημερίδας.
Μεταξύ άλλων θα μιλήσουν οι: Κατερίνα Κοσκινά, Ντομινίκ Σιμιζιάκ, Ντένης Ζαχαρόπουλος, Μαίρη Μιχαηλίδου, Μανώλης Καληγιάννης, Μαρία Μαραγκού.
«Αντιδράστε και διεκδικήστε»
Η Ντομινίκ Σιμιζιάκ, διευθύντρια του γαλλικού Μουσείου Ματίς, είναι η τυχερή αποδέκτης της συλλογής Τεριάντ, που θα μπορούσε να έχει έρθει στην Ελλάδα
Η Ντομινίκ Σιμιζιάκ είναι απόλυτα ενημερωμένη «εδώ και χρόνια» για το Μουσείο Τεριάντ. Συζητάμε μαζί της για το τι μπορεί να γίνει έτσι ώστε το μουσείο της Μυτιλήνης, που μια αόρατη κλωστή το συνδέει με το μεγάλο Μουσείο Matisse, το οποίο διευθύνει σε ένα χωριό λίγων εκατοντάδων κατοίκων, δύο ώρες έξω από το Παρίσι, να γίνει αντάξιο των δυνατοτήτων του.
«Δεν μπορείτε να καταλάβετε», λέει η δυναμική Σιμιζιάκ, «τι δυνατότητες κρύβει η δυστυχώς θαμμένη στο Μουσείο της Βαρειάς συλλογή. Αλλά πρέπει να αντιδράσετε. Να συγκροτήσετε άμεσα μια ένωση φίλων του μουσείου Τεριάντ και να διεκδικήσετε ό,τι αρνούνται στο μουσείο και μέσω αυτού σε σας».
«Δεν μπορείτε να καταλάβετε τι δυνατότητες κρύβει η θαμμένη στο μουσείο της Βαρειάς συλλογή», λέει η Ντομινίκ Σιμιζιάκ, βασική ομιλήτρια στο συμπόσιο του Μουσείου Μπενάκη
Ξέρει και λεπτομέρειες από την πολύχρονη ταλαιπωρία τόσο του ίδιου του μουσείου ως θεσμού όσο και των εκτιθέμενων σε αυτό έργων. Ξέρει ότι τα προβλήματα είναι εγγενή, πηγάζουν από την αρχή της λειτουργίας του. Ξέρει και για τα διοικητικά προβλήματα, παλιά και νεότερα. Ξαφνιάζεται όταν της λέμε ότι η προϊσταμένη αρχή θεωρεί, ίσως, το μουσείο βιβλιοθήκη και διορίζει φιλολόγους. Γελά...
«Τα ίδια είχαμε κι εμείς», λέει. «Μια δημοτική αρχή που κάποτε ήθελε και να γκρεμίσει το μουσείο για να περάσει κάποιο άλλο έργο. Τα ξεπεράσαμε όλα με πολλή δουλειά. Με τη συνεργασία ανθρώπων που πίστεψαν στο μουσείο και σε εμάς. Σήμερα το Μουσείο Matisse, το 20ό μουσείο της Γαλλίας σε σύνολο 80 και περισσότερων, δέχεται περισσότερους από 70 χιλιάδες επισκέπτες που ταξιδεύουν ώρες για να δουν μόνο τις συλλογές. Τα έργα του μεγάλου Ματίς αλλά, και τη δωρεά της Αλίς Τεριάντ».
Στενή φίλη της συζύγου του Στρατή Ελευθεριάδη Τεριάντ, Αλίς, η Ντομινίκ Σιμιζιάκ ήταν από τους ανθρώπους που εμπιστευόταν η γυναίκα που η Μυτιλήνη προσπερνούσε. Για τούτο και φρόντισε η μεγάλης οικονομικής και καλλιτεχνικής αξίας συλλογή του Τεριάντ να περάσει στο μουσείο που διευθύνει. Εργα Ματίς, Πικάσο, Σαγκάλ, Τζιακομέτι, Μιρό, Λορένς, Λεζέ και άλλων, που θα μπορούσαν να έρθουν στο μουσείο του ίδιου του Τεριάντ, έμειναν στη Γαλλία. Η Μυτιλήνη έμεινε με τα πρώτα έργα που ο μεγάλος δωρητής τής άφησε.
«Κι αυτά, όμως, σε απαράδεκτες συνθήκες. Σε υγρασία, με τον ήλιο να τα τρώει, σκονισμένα, σε συνθήκες πραγματικής ντροπής. Χωρίς καν μια πινακίδα να δείχνει στους επισκέπτες του Μουσείου Θεόφιλου, πού είναι το Μουσείο του Τεριάντ», λέει η κ. Σιμιζιάκ. Εκείνη να χαίρεται για τη δωρεά της Αλίς Τεριάντ κι εγώ να αναρωτιέμαι ποιος καταράστηκε ετούτον τον τόπο...
Στα «σαγόνια» του υπουργείου Αιγαίου
Η προσπάθεια να μπει φρένο στην καταστροφή τού μουσείου έμεινε στη μέση
Μια ελπίδα για την αναστροφή της πορείας του μουσείου προς την πλήρη καταστροφή άναψε το 2003 όταν το υπουργείο Αιγαίου, επί υπουργίας Νίκου Σηφουνάκη, συμφώνησε με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου για την ανάγκη εκπόνησης μελέτης και την ένταξη στο Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης του έργου επέκτασης και βελτίωσης του μουσείου και διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου.
Το χαριτωμένο εξωτερικό του Μουσείου Τεριάντ, που έχει αποκτήσει, όμως, σοβαρά δομικά προβλήματα
Λόγω μη ύπαρξης τεχνικής υπηρεσίας στο μουσείο και αδυναμίας εκπόνησης εξειδικευμένης μελέτης από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, η αρμόδια Τεχνική Υπηρεσία του υπουργείου Αιγαίου ανέλαβε τη συγκρότηση του τεχνικού φακέλου και εκπόνησε την αρχιτεκτονική προμελέτη. Ακόμα βρίσκεται στα ντουλάπια του σημερινού υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής.
Στα τέλη του 2003, το υπουργείο Αιγαίου δημοσίευσε την προκήρυξη ανάθεσης εκπόνησης οριστικής μελέτης με στόχο τη γρήγορη ένταξη του έργου στο Γ' ΚΠΣ. Τον Απρίλιο του 2005, ο νέος υπουργός Αιγαίου Αριστοτέλης Παυλίδης, χωρίς καμία δικαιολογία, ανακάλεσε τις εκδοθείσες αποφάσεις και έκρινε περατωθείσα τη διαδικασία του διαγωνισμού. Από τότε δεν υπήρξε καμία ενέργεια για την προώθηση του έργου.
Στις αρχές Οκτωβρίου το μουσείο επισκέφθηκε ο υπουργός Πολιτισμού Μιχάλης Λιάπης. Παρέλαβε άλλο ένα πακέτο αιτημάτων και αποχώρησε. «Μήτε φωνή μήτε ακρόαση», τουλάχιστον σε σχέση με το πάγιο αίτημα για την επιστροφή του μουσείου στο υπουργείο Πολιτισμού, μιας και τούτο ήταν και η βούληση του δωρητή.
Στις αρχές Νοεμβρίου, στη Μυτιλήνη έρχεται ο Γάλλος πρέσβης στην Αθήνα Κριστόφ Φαρμάντ σε εκδήλωση με θέμα τον Στρατή Ελευθεριάδη - Τεριάντ. Ομιλήτρια η Διευθύντρια του μουσείου Ματίς Ντομινίκ Σιμιζιάκ. Ούτε κουβέντα βέβαια για την προοπτική να διοργανωθούν στη Μυτιλήνη περιοδικές εκθέσεις έργων της συλλογής Τεριάντ, που η Αλίς με διαθήκη της μετά τον θάνατό της, πέρυσι τον Φεβρουάριο, άφησε στο Γαλλικό Μουσείο Ματίς.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/11/2008
Υ.Γ.
Για όποιον ενδιαφέρεται να ολοκληρώσει την αντιθετική εικόνα που υπάρχει μεταξύ των δύο μουσείων, δεν έχει παρά να πάει στο δικτυακό τόπο του Γαλλικού Μουσείου το οποίο ναι μεν είναι μόνο στα Γαλλικά (αίσχος!!), αλλά δίνει πολλές πληροφορίες για πόσο σημαντική είναι η δωρεά Τεριάντ - χαρακτηρίζεται "l'une des plus importants donations d'art moderne faite depuis 20 ans à un musée de France." ("μία από τις ποιό σημαντικές δωρεές τέχνης των τελευταίων είκοσι χρόνων σε Γαλλικό Μουσείο"). Τα υπόλοιπα θα τα βρείτε στο ίδιο χώρο πατώντας στο LA DONATION ALICE TERIADE
No comments:
Post a Comment